Gedragsverandering, educatie en didactiek

De Balm academie benadert duurzame gedragsverandering vooral als een leerproces. Educatie en communicatie zijn de ’transmitters’. Didactisch verantwoorde educatie en communicatie vergroten de kans op succes met interventies die daadwerkelijk bijdragen aan gedragsverandering. In deze blog gaat Marcel Balm in op gedragsverandering, educatie en didactiek. Deze blog is een aanvulling op zijn blog over het gedragsmodel Balm als gesprekstool (gepubliceerd op 23 februari 2022).

Denken vanuit didactiek

Een didactische verantwoord leerproces houdt in:

• eerst sta je stil bij de doelgroep en doelstellingen;
• pas daarna, in tweede instantie, maak je een keuze voor interventies.

Op internet vind je het Model van Didactische Analyse van Van Gelder uit 1971. In onderstaand plaatje staat een sterk vereenvoudigde versie:

Het gaat over wie, wat en hoe:

Doelgroep. Op wie richt je je?

Als je het gedrag van een groep mensen wilt veranderen, dan benoem je eerst de persoonlijke factoren (zoals leeftijd en geslacht) en de specifieke kenmerken van de doelgroep. Wat is de aard van hun werk? Wat zijn hun werktaken? (Productie? Beeldschermwerk? Kantoor? Grijs? Groen? Zorg? Onderwijs?) Wat zijn de werktijden? Werken ze in ploegendienst? Hoe zijn de arbeidsomstandigheden, hoe is de werkplek en hoe is de werkdruk? Is de doelgroep praktisch of theoretisch opgeleid? Wat is het gedrag dat je wilt veranderen? Je brengt met andere woorden de beginsituatie in kaart.

Het doel. Wat wil je bereiken?

Bij elk didactisch verantwoord leerproces worden vooraf leerdoelen geformuleerd. In de vorm van leerdoelen expliciteer je wat je met jouw interventies wilt bereiken. Je specificeert duidelijk en concreet wat je beoogt dat de doelgroep gaat leren en doen. Je beschrijft bijvoorbeeld om welke kennis, attitudes en vaardigheden het gaat. Gaat het alleen om eenvoudige kennis of misschien ook om een diep inzicht? Als je vaardigheden wilt gaan trainen, om welke vaardigheden gaat het dan concreet? Het formuleren van leerdoelen heeft als groot voordeel dat je eerst zelf goed nadenkt over de meerwaarde van jouw interventies. Wat wil je precies bereiken? Vervolgens ga je pas bepalen wat de meest geschikte werkvormen en middelen zijn.

De leerdoelen geven de eindsituatie aan. Ze geven sturing aan jouw interventies en de leeractiviteiten. Bovendien zijn de doelen een communicatiemiddel richting alle betrokkenen, van directeur tot uitvoerend medewerker.

Zorgvuldige formulering van doelen

Doelformulering heeft alleen zin als de doelen zorgvuldig worden geformuleerd.

1. Geformuleerd in positieve taal. Je brengt niet onder woorden wat je níet wilt bereiken (is een negatieve formulering), maar wat je wél wilt bereiken.
2. Binnen het bereik van de doelgroep en dus haalbaar.
3. Acceptabel voor de doelgroep.
4. Eenduidig geformuleerd en maar voor één uitleg vatbaar. Dus met aandacht voor de taalkundige formulering.
5. Duidelijk moet zijn waaraan de doelgroep en andere betrokkenen kunnen zien, horen of merken dat het doel bereikt is. De doelstellingen zijn dus toetsbaar / controleerbaar / meetbaar. Daarom formuleer je ze in concreet en waarneembaar gedrag.

In de blog ‘Het gedragsmodel Balm als gesprekstool’ (gepubliceerd op 23 februari 2022) vind je nog meer informatie over het formuleren van doelstellingen.

De interventie(s). Hoe wil je jouw doelen bereiken?

Educatie en communicatie zijn er in alle soorten en maten. Denk aan een (online) cursus, toolbox-meeting, interactieve workshop of vaardigheidstraining. Bij communicatie kun je denken aan werkoverleg of een kick-off bijeenkomst met ludieke acties. Denk ook aan campagnemiddelen zoals bijvoorbeeld een poster. De mogelijkheden zijn oneindig. Succesvolle gedragsverandering vereist een interventiemix met een creatieve combinatie van activiteiten en middelen. Herhaling is noodzakelijk, waarbij je het gewenste gedrag voortdurend op verschillende manieren onder de aandacht brengt.

Een passende en doeltreffende interventiemix stel je samen aan de hand van de concrete leerdoelen en de doelgroepanalyse.

Creatief nieuwe ideeën bedenken

Om tot een doeltreffende interventiemix te komen is vaak enige creativiteit nodig. Neem daarom de moeite om een klassieke brainstormsessie te organiseren. Op internet vind je praktische tips voor een succesvolle brainstormsessie. Het is wel van belang dat je de aanwijzingen voor de brainstormsessie serieus neemt.

Aandachtspunten

Bij het bedenken van interventies is het goed om je het volgende te realiseren:

1. Individuele aandacht. Mensen krijgen nieuwe informatie en vaardigheden sneller onder de knie als de educatie en communicatie aansluiten bij de individuele voorkennis, ervaringen en belevingswereld. Speel dus in op ieders individuele behoefte, verzorg zoveel mogelijk maatwerk.
2. Voorlopers. Het is nuttig om te weten wie de voorlopers zijn in jouw bedrijf. Je kunt deze medewerkers inzetten als ambassadeurs, onder andere om collega’s te interesseren en te motiveren.
3. Leiderschap. De stijl van leidinggeven heeft veel invloed op het gedrag van medewerkers. Als je wilt dat iedereen meegaat in de gedragsverandering, dan is het belangrijk dat de bedrijfsleiding het goede voorbeeld geeft. Geef de bedrijfsleiding daarom ook een rol in de training en communicatie.

Doel versus interventie

We hebben allemaal de neiging om te denken in acties, middelen en interventies. De reden is dat ze vaak concreet zijn. We zien ze gemakkelijk voor ons. Het nadeel is dat de zender centraal staat.

We denken minder in termen van doelen omdat doelen doorgaans te abstract zijn en dus minder concreet. We vinden het mede daarom lastig om doelen te formuleren. Bij het formuleren van doelen staan gelukkig wél de ontvangers centraal! Neem bijvoorbeeld dit doel: “Na afloop van deze workshop kunnen de deelnemers drie voorbeelden noemen van energievreters op het werk en drie voorbeelden van energiegevers”. Dit gaat over de ontvangers tijdens de workshop! Dat vergroot de kans op een succesvolle interventie.

	Voordeel	Nadeel
Doel	Ontvanger centraal	Soms te abstract
Interventie	Voldoende concreet	Zender centraal

Zoek je een gesprekspartner?

Wil je verder praten over gedragsverandering? Stuur dan een mail naar marcel@balm-academie.nl. Of bel 06 40 88 79 47. Ik ga dan vrijblijvend met je in gesprek.